Nasz region Spisz

Spisz to kraina wchodząca w skład Podtatrza (dziś też Euroregionu Tatry) obok Podhala, Orawy i Liptowa. Większa część Spisza (ponad 90%) znajduje się na terenie Słowacji. Po polskiej stronie znajduje się jedynie niewielki kawałek należący do zachodniej części tzw. Zamagurza Spiskiego (ok.195,5 km²), tworzy je 14 wsi tj.: Łapsze Niżne, Łapsze Wyżne, Niedzica, Niedzica Zamek, Łapszanka, Kacwin, Falsztyn, Dursztyn, Krempachy, Frydman, Nowa Biała, Trybsz, Czarna Góra, Rzepiska i Jurgów należących do trzech gmin powiatów nowotarskiego i tatrzańskiego w województwie małopolskim. Geograficznie region dzielimy na dwie części: północną - pasmo Pienin Spiskich i południową – pasmo Magury Spiskiej. Największymi rzekami są: Białka i Dunajec - naturalnymi granicami Spisza. Zamagurze Spiskie zajęli na początku XIV wieku Węgrzy, przesuwając tym samym granicę swojego państwa na rzekę Dunajec i Białkę. Polska utraciła te ziemie na okres sześciu wieków na rzecz Wegier. Po zakończeniu I wojny światowej – politycznie i administracyjnie kilkanaście wsi Zamagurza Spiskiego wróci¬ło do Polski. Zamagurze Spiskie zamieszkują górale spiscy, o bogatym dziedzictwie kulturowym, związanym z burzliwą historią tego miejsca, odnaleźć tu można wpływy węgierskie, wołoskie, niemieckie i słowackie, w spiskiej kulturze, w stroju regionalnym, muzyce, tańcach i gwarze. Gwara spiska należy do gwar małopolskich. W stróju spiskim są trzy odmiany: kacwińska, trybska i jurgowska. Do najbardziej znanych tańców na Spiszu należą: czardasze, chodzony i polki.

Flora i fauna tej krainy uboższa jest gatunkowo niż w sąsiadujących rejonach Pienin, a bogatsza niż w Beskidach. Lasem typowym dla tego terenu była buczyna karpacka z domieszką jodły, jesionu i leszczyną w poszyciu. Dominuje tu sztucznie wprowadzony przez człowieka świerk z towarzyszącymi mu: leszczyną, jaworem i bukiem, rzadziej modrzewiem. spotkać można: królewskie storczyki, lilię złotogłów, jałowiec, dziewięścił bezłodygowy czy rozchodnik wielki. Z ssaków występują tu między innymi sarny, jelenie, niekiedy drapieżne rysie. Spotyka się też: kuny, wydry, bobry i borsuki, wilki i rzadziej niedźwiedzie. Z ptaków zobaczyć można: jastrzębie, kruki, myszołowy, pustułki, a nawet orła przedniego. Jednym słowem jest tu co oglądać i obserwować przez cały rok.

PODSTAWOWE ZWROTY I WYRAŻENIA W GWARZE SPISKIEJ
  • Ciotka – pani (słowo to używa się do wszystkich znajomych kobiet w danej wsi)
  • Dzie idzies? - gdzie idziesz?
  • Dziyfce, dziyfka- dziewczyna
  • Gotka- chrzestna
  • Hej, haj – tak
  • Łabda - piłka
  • Parobek – kawaler
  • Potek – chrzestny
  • Skond zeście przijechali? – skąd państwo przyjechali?
  • Swok – pan
Formy grzecznościowe:
  • Dziynkujym- dziękuję
  • Dziynkujym barz piyknie- dziękuję bardzo pięknie
  • Pytom Wos piyknie – zapraszam Was serdecznie
  • Przydź na kawe – zapraszam na kawę
  • Przebocie – przepraszam